Η ζωή συχνά μας φέρνει αντιμέτωπους με δύσκολες καταστάσεις και προκλήσεις που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Όμως, αυτό που πραγματικά καθορίζει την πορεία μας δεν είναι οι συνθήκες γύρω μας, αλλά ο τρόπος που επιλέγουμε να αντιδράσουμε σε αυτές.

Η πρώτη συνήθεια από το βιβλίο του Stephen Covey «Οι 7 Συνήθειες των Εξαιρετικά Αποτελεσματικών Ανθρώπων» μας ενθαρρύνει να γίνουμε προδραστικοί, να αναλάβουμε την ευθύνη για τη ζωή μας και να μην επιτρέψουμε στις εξωτερικές συνθήκες να μας καθορίζουν.

Αντί να περιμένουμε να «έρθουν τα πράγματα» ή να αντιδράσουμε σε ό,τι συμβαίνει, η προδραστικότητα μας καλεί να πάρουμε τον έλεγχο και να κάνουμε συνειδητές επιλογές που οδηγούν σε θετικές αλλαγές. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε πως από τη θεωρία, που λαμβάνουμε μέσω του βιβλίου, μπορούμε να περάσουμε στην πράξη και τελικά να πάρουμε τον έλεγχο της ζωής μας. Για αρχή πρέπει να είμαστε προδραστικοί και όχι αντιδραστικοί.

Τι σημαίνει να είσαι προδραστικός;

Η προδραστικότητα είναι η ικανότητα να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τη ζωή μας και για τις πράξεις μας, αντί να αφήνουμε τις εξωτερικές συνθήκες ή άλλους ανθρώπους να επηρεάζουν τις αποφάσεις και τη διάθεσή μας. Ο προδραστικός άνθρωπος αναγνωρίζει ότι έχει τον έλεγχο των σκέψεων και των αντιδράσεών του, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές περιστάσεις. Αντί να αντιδρά στις καταστάσεις ή να αποδέχεται παθητικά τα γεγονότα, ο προδραστικός άνθρωπος παίρνει τη ζωή του στα χέρια του και αναζητά τρόπους να επιδράσει ενεργά στην πορεία της.

Η διαφορά μεταξύ προδραστικότητας και αντιδραστικότητας

Ο Covey εξηγεί τη διαφορά μεταξύ του προδραστικού και του αντιδραστικού τρόπου σκέψης με ένα απλό παράδειγμα: Αν κάποιος σου πει κάτι άσχημο ή σε απογοητεύσει, ο αντιδραστικός άνθρωπος θα αφήσει αυτή την αντίδραση να τον επηρεάσει. Ίσως, να θυμώσει ή να αισθανθεί πληγωμένος, επειδή δεν έχει τον έλεγχο των συναισθημάτων του.

Αντίθετα, ο προδραστικός άνθρωπος έχει συνείδηση ότι δεν μπορεί να ελέγξει τις πράξεις των άλλων, αλλά μπορεί να ελέγξει τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσει. Αν κάποιος τον προσβάλει, μπορεί να αποφασίσει να παραμείνει ήρεμος και να μην αφήσει το σχόλιο να επηρεάσει την ψυχική του κατάσταση. Αντί να αντιδράσει παθητικά και να παραδώσει την εξουσία στους άλλους, αναλαμβάνει τον έλεγχο της αντίδρασής του και κρατά την κατάσταση στα χέρια του.

Η Ιδέα των Κύκλων: Κύκλος Ανησυχίας, Κύκλος Επιρροής, Κύκλος Ελέγχου

Για να εξηγήσει αυτή την έννοια, ο Covey χρησιμοποιεί ένα εργαλείο που ονομάζει «Οι Κύκλοι»: τον Κύκλο Ανησυχίας, τον Κύκλο Επιρροής και τον Κύκλο Ελέγχου.

• Κύκλος Ανησυχίας: Ο πρώτος κύκλος είναι αυτός που αφορά όλα όσα σε ανησυχούν και σε απασχολούν, αλλά που δεν έχεις την ικανότητα να επηρεάσεις ή να ελέγξεις. Παραδείγματα: η πολιτική κατάσταση, η οικονομία, οι επιλογές άλλων ανθρώπων, οι καιρικές συνθήκες κλπ. Είναι όλα αυτά τα πράγματα που, όσο και αν ανησυχείς γι’ αυτά, δεν μπορείς να τα ελέγξεις ή να τα αλλάξεις.

• Κύκλος Επιρροής: Στον δεύτερο κύκλο βρίσκονται τα πράγματα που μπορείς να επηρεάσεις, αλλά όχι απαραίτητα να ελέγξεις πλήρως. Για παράδειγμα, μπορείς να επηρεάσεις την πορεία της καριέρας σου, την ποιότητα των σχέσεών σου ή τον τρόπο που εργάζεσαι. Αν και δεν μπορείς πάντα να ελέγξεις τα αποτελέσματα, έχεις την ικανότητα να δράσεις με βάση τις αποφάσεις σου.

• Κύκλος Ελέγχου: Στον μικρότερο και πιο σημαντικό κύκλο βρίσκεται αυτό που μπορείς να ελέγξεις άμεσα και χωρίς αμφιβολία. Είναι οι σκέψεις σου, η στάση σου απέναντι στους άλλους, οι συνήθειες σου, οι αντιδράσεις σου και οι επιλογές σου για το πώς να διαχειριστείς την καθημερινότητά σου.

Πώς λειτουργούν οι Κύκλοι στην πράξη;

Σκεφτείτε το εξής: Κάθε φορά που ανησυχείτε για κάτι εκτός του Κύκλου Ελέγχου, η ενέργειά σας και η προσοχή σας διασπώνται και μειώνονται. Αν, για παράδειγμα, εστιάσετε στα οικονομικά της χώρας σας ή στην πολιτική, χωρίς να έχετε τη δυνατότητα να κάνετε κάτι γι' αυτό, αυτό μπορεί να προκαλέσει άγχη και απογοήτευση, επειδή αισθάνεστε ότι δεν έχετε τον έλεγχο. Ο Covey αποκαλεί αυτόν τον τρόπο σκέψης «αντιδραστικό» – δηλαδή εστιάζετε σε πράγματα που δεν μπορείτε να αλλάξετε.

Αντίθετα, αν εστιάσετε σε αυτά που βρίσκονται στον Κύκλο Επιρροής ή στον Κύκλο Ελέγχου, αρχίζετε να νιώθετε πιο δυνατοί και πιο αποτελεσματικοί, γιατί αναλαμβάνετε δράση σε τομείς που μπορείτε να ελέγξετε. Αυτό σας βοηθά να αισθάνεστε πιο σίγουροι για την πορεία σας, ακόμη και όταν οι εξωτερικές καταστάσεις είναι εκτός του ελέγχου σας.

Ο Κίνδυνος της «Μαθημένης Αβοηθησίας»

Ο Covey παραθέτει ένα παράδειγμα από την ψυχολογία για να εξηγήσει την έννοια της «μαθημένης αβοηθησίας» (learned helplessness). Οι άνθρωποι που εκτίθενται σε καταστάσεις όπου δεν έχουν κανέναν έλεγχο, συχνά παύουν να προσπαθούν να βελτιώσουν την κατάστασή τους.

Για παράδειγμα, σε ένα πείραμα με σκύλους, οι σκύλοι που εκτέθηκαν σε ανυπόφορους θορύβους χωρίς να έχουν τρόπο να τους σταματήσουν, τελικά παραιτήθηκαν και δεν προσπάθησαν καν να ξεφύγουν όταν δόθηκε η δυνατότητα. Αυτό δείχνει πως όταν αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε την κατάσταση γύρω μας, σταματάμε να προσπαθούμε για αλλαγή.

Πώς να Εφαρμόσεις τη Συνήθεια της Προδραστικότητας

Η λύση για να βγούμε από αυτή την παγίδα και να γίνουμε πιο προδραστικοί είναι να εστιάσουμε στον Κύκλο Ελέγχου και να αναρωτηθούμε διαρκώς: «Τι μπορώ να κάνω εγώ για να βελτιώσω την κατάσταση;». Αυτή η σκέψη μας βοηθά να αναγνωρίσουμε το σημείο όπου μπορούμε να πάρουμε πρωτοβουλία, να δράσουμε και να κάνουμε τη διαφορά.

Ακόμα και όταν οι καταστάσεις γύρω μας είναι εκτός ελέγχου, εμείς μπορούμε να επιλέξουμε πώς θα αντιδράσουμε και ποια βήματα θα κάνουμε για να βελτιώσουμε την κατάσταση στον μικρότερο ή μεγαλύτερο κύκλο που έχουμε τον έλεγχο.

Συμπέρασμα: Μικρές Δράσεις, Μεγάλα Αποτελέσματα

Το πιο σημαντικό είναι να θυμόμαστε ότι η προδραστικότητα είναι μια στάση ζωής, μια συνήθεια που μπορεί να αναπτυχθεί με τον καιρό. Κάθε φορά που επιλέγουμε να εστιάσουμε στα πράγματα που μπορούμε να ελέγξουμε και να αναλάβουμε την ευθύνη για τη ζωή μας, ενισχύουμε την ικανότητά μας να επιδρούμε και να κάνουμε θετικές αλλαγές. Και όσο πιο συχνά επιλέγουμε να λειτουργούμε με αυτόν τον τρόπο, τόσο πιο δυνατοί και αποτελεσματικοί γινόμαστε.